SSSR parchalanganidan so’ng, O’zbekiston bank sektori ancha vaqt “harakatsiz rejim”da edi. Banklarning barcha faoliyati davlat loyihalarini moliyalashtirish va pul mablag’larini yig’ish kabi alohida vazifalarni hal qilishga qaratilgan edi.

Ammo O’zbekistonning amaldagi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Uzbekistan 2.0” deb nomlangan keng qamrovli islohotlarni amalga oshirishni boshlaganidan buyon mamlakat bank tizimi tarixida yangi sahifa ochildi. Bir qator moliyaviy ekspertlarning fikriga ko’ra, bugungi kunda O’zbekiston bank sektori mamlakat iqtisodiyotining deyarli barcha sohalarini rivojlantirish uchun kreditlar berish nuqtai nazaridan Markaziy Osiyoda eng ilg’or va istiqbolli sohalardan biri hisoblanadi.

O’zbekiston Respublikasining bank tizimi zamonaviy bosqichda

Bugungi kunda o’zbek banklari ilgari bo’lgani kabi sanoat yo’nalishidan ozod qilingan. Endi har qanday rasmiy ro’yxatdan o’tgan bankka murojaat qilgan har qanday mijoz bilan klassik G’arb modelidagi bank ishini olib borishga ruxsat beriladi. O’tgan 2019 yilda so’mning erkin konvertatsiyasi joriy qilinganidan so’ng, O’zbekiston fuqarolari va kompaniyalarining bank hisobvaraqlarini liberallashtirish boshlandi. Chet el valyutasida depozitlarni taqdim etish imkoniyati, o’z navbatida, naqd pulsiz hisob-kitoblarga e’tibor qaratib, naqd pul aylanmasiga zaruratni kamaytirdi.

O’zbekiston zamonaviy bank tizimining asosini O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va 30 ta tijorat banklari tashkil etadi: 3 ta davlat banki, 13 ta aksiyadorlik banki, 5 ta xorijiy kapital ishtirokidagi banklar va 9 ta xususiy banklar. Ushbu Markaziy Osiyo davlatining har bir bankining butun mamlakat bo’ylab filiallarning keng tarmog’i va chakana savdo ofislari mavjud (4600 dan ortiq filiallar).

Bundan tashqari, so’nggi bir yarim yil ichida chet el banklari O’zbekistonda o’z vakolatxonalarini ochishni boshlaganliklarini kuzatishimiz mumkin. Shunday qilib, Gruziyaning TBC kompaniyasi mamlakatda o’z faoliyatini olib borish uchun rasmiy ruxsat olayapti. Tenge Bank (Qozog’iston bozori yetakchisi – Xalq banki) allaqachon Toshkentda operatsion ofis ochgan va o’z faoliyatini Samarqandda kengaytirishni rejalashtirmoqda. Turkiyaning Ziraat banki sherigi Agrobankning sho’ba korxonasi maqomini olgan qo’shma korxonada aksiyalarini sotib oldi.

O’zbekistondagi eng yirik 5 ta bank

2020 yil 1 mart holatiga ko’ra, O’zbekiston davlat banklari mahalliy moliya tizimida yetakchi o’rinni egallab, jami aktivlarning 84%, omonatlarning 72% va mamlakat aholisiga berilgan kreditlarning 88% bilan ishlaydi.

Mamlakatdagi beshta eng yirik banklarga quyidagilar kiradi:

– O’zbekiston Milliy banki (O’zmilliybank) – https://nbu.uz/

– Asaka bank – http://www.asakabank.uz/

– Sanoat qurilish bank – https://uzpsb.uz/

– Ipoteka bank – http://www.ipotekabank.uz

– Agrobank – https://www.agrobank.uz/

Ushbu banklar O’zbekiston milliy bank aktivlarining 67 foiziga egalik qiladi.

O’zbekiston bank tizimining yetakchi investitsiya loyihalari

O’zbekistondagi 30 bankning har birining faoliyati bir nechta global maqsadlarni amalga oshirishga asoslangan:

– Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga katta hissa qo’shishi mumkin bo’lgan loyihalarni amalga oshirish uchun kreditlar berish,

– Milliy dasturlar va loyihalarni birgalikda moliyalashtirish;

– Yirik sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish, modernizatsiya qilish uchun kreditlar va uzoq muddatli qarzlar berish.

O’zbekiston Respublikasi banklari loyihalariga tatbiq etilayotgan investitsiyalarning asosiy yo’nalishlari quyidagilardir:

– Neft va gaz qazib olish,

– Kimyo va neftni qayta ishlash sanoati,

– Energetika,

– Metallurgiya,

– Transport va aloqa,

– Mintaqalarni rivojlantirish va infratuzilmalar.

Iste’mol kreditlari bilan bog’liq vaziyat qanday?

2020 yilga kelib, O’zbekistonda iste’mol kreditining maksimal hajmi 223 million so’mni va o’rtacha kredit stavkasi 30 foizni tashkil etadi. Shuningdek, Yevropa banklariga xos bo’lgan aniq ijobiy tendensiya kuzatilmoqda – O’zbekistondagi ayrim banklar o’zlari bilan sheriklik shartnomalari tuzgan savdo tarmoqlarida va tashkilotlarda tovarlarni sotib olishga 0 foizli stavkalar joriy etishni boshladilar.

Shuni ham hisobga olish kerakki, har bir mijoz uchun umumiy kredit miqdori individual asosda belgilanadi. Kredit shartlari mijozning oylik daromadi hajmi bilan chambarchas bog’liq. Shu bilan birga, foizlar va asosiy to’lovlar qarz oluvchining umumiy daromadining 50 foizidan yuqori bo’lmasligi kerak.

Iste’mol kreditlari O’zbekiston banklari tomonidan bir yildan uch yilgacha beriladi, ammo istisno tarzda “Kapitalbank” besh yil muddatga kreditlar beradi.